به گزارش مشرق، اردوی راهیان نور هم به لحاظ کیفیت و ماهیت و هم به لحاظ کمیت و گستردگی، یکی از پدیده‌های بی‌نظیر ایران و حتی جهان است. به‌طوری که می‌توان آن را با پدیده‌هایی مانند راهپیمایی 22 بهمن و اربعین مقایسه کرد. سؤال این است که این پدیده فراگیر اجتماعی تاکنون چقدر مورد مطالعه قرار گرفته است؟ به بهانه فرارسیدن موسم اردوهای راهیان نور، در این گزارش به مرور چند پژوهش دانشگاهی درباره این رخداد می‌پردازیم.

یکی از پژوهش‌ها در پی کشف الگوی نظری کلانی برای مواجهه با راهیان نور، از دیدگاه رهبر انقلاب است. آقای حمیدرضا قائدعلی در دومقاله علمی-پژوهشی و علمی-ترویجی با نام‌های «الگوهای پارادایمی اردوهای راهیان نور» و «استقرای روایتی راهیان نور از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای» با استفاده از نظریه «داده بنیاد» با بررسی بیانات، پیام‌ها و استفتائات مقام معظم رهبری در موضوع دفاع مقدس و راهیان نور به دنبال ساخت تصویری کلان از این پدیده نوظهور است. جامعه آماری تحقیق تمامی بیانات، استفتائات و پیام‌های رهبری است. 84 گزاره از میان 36 مورد از بیانات و پیام‌های مرتبط با موضوع تحقیق انتخاب و با کدگذاری گزاره‌های منتخب، 126 کد باز (مفهوم اولیه) شناسایی شده است و در ادامه با لحاظ نمودن اشتراکات محتوایی کدهای باز، 24مورد مفهوم اساسی تولید شده است.

بیشتر بخوانیم:

رهبر انقلاب: راهیان‌نور یک فناوری نرم است +فیلم

فیلم/ خواننده معروف زیرزمینی در اردوی راهیان نور!

یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد اردوهای راهیان نور برای جلوگیری از فراموشی یاد دوران دفاع مقدس و زیارت مقتل شهیدان توسط جمعی از رزمندگان دفاع مقدس شکل گرفت که پس از مدتی به یکی از بزرگ‌ترین عملیات‌های فرهنگی نظام با تأثیر مثبت بر فرهنگ عمومی کشور تبدیل شد و اکنون به‌منظور توسعه اردوهای راهیان نور باید به‌صورت فرابخشی و با استفاده از ظرفیت تمامی دستگاه‌های حکومتی و مؤسسات و گروه‌های مردمی عمل کرد.

نتایج این تحقیق نـشان می‌دهد مطالبات اساسی رهبر معظم انقلاب از راهیان نور عبارت است از: ایجاد بستر زیـارت با معرفت، توجه ویـژه بـه نسل جوان در راهیان نور و کادرسازی، بسترسازی حضور تمامی اقشار مردم در راهیان نور، توسعه راهیان نور به تمام مناطق عملیاتی دفاع مقدس و استمرار آن در طول سال، استفاده همه‌جانبه از ابزار هنر و رسـانه، جلوگیری از حوادث راهیان نور، اعزام زائران خارجی به راهیان نور (مسلمان‌و غیر مسلمان)، افزایش اعتبارات راهیان نور و جلوگیری از تحریف دفاع مقدس که این امور محقق نمی‌شود مگر با  مشارکت فعال و هم‌افـزایی دسـتگاه‌های حکومتی در راهیان نور و نقش‌آفرینی مؤسسات مردمی و فعالان فرهنگی-هنری در راهیان نور.

گونه دیگری از پژوهش‌ها درباره راهیان نور به شناخت انگیزه‌های شرکت‌کنندگان در راهیان نور می‌پردازد. مقاله «شناسایی عوامل انگیزشی مشارکت‌کنندگان در گردشگری جنگ» به قلم خانم طاهره صادقلو با روش توصیفی، تحلیلی با همین هدف نگاشته شده است. به همین منظور 373 نفر از گردشگران کاروان‌های راهیان نور استان زنجان مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. این مقاله این‌طور نتیجه‌گیری می‌کند که عوامل انگیزشی راهیان نور متفاوت است اما مهم‌ترین عامل گرامیداشت یادبود قربانیان جنگ است.

مقاله «شناسایی، اولویت‌بندی و تعیین عوامل مؤثر بر انگیزه‌ها و نیازهای گردشگری دفاع مقدس» نوشته آقایان مهدی احمدی و غلامرضا محمدی هم با همین هدف به نگارش درآمده است. این مقاله در سطح توصیفی، تحلیلی و به روش پیمایشی با استفاده از پرسشنامه محقق‌ ساخته و جامعه آماری افراد بالای 15 سال کشور و روش نمونه‌گیری سهمیه‌ای، با حجم نمونه 1200 نفر نوشته شده است. سرانجام این مقاله که در فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج منتشر شده است، نیازهای اساسی مشارکت‌کنندگان در راهیان نور به ترتیب اولویت این‌گونه آورده شده است: سرویس بهداشتی مناسب در محل یادمان‌ها؛ محل اسکان و استراحت مناسب، ارزان و در دسترس؛ تعمیرگاه و مراکز خدمات وسایل نقلیه؛ جاذبه‌های گردشگری و تفریحی؛ محل فروش سوغاتی و صنایع دستی محلی؛ محل فروش محصولات فرهنگی مرتبط با دفاع مقدس؛ مسیرهای تردد مناسب؛ پاسخ به سؤالات و شبهات در باره دفاع مقدس؛ مسیرهای تردد مناسب؛ افزایش آگاهی و شناخت نسبت به توانایی‌های دفاعی کشور؛ وجود ایستگاه‌های صلواتی با خدمات مختلف.

مقاله‌ای دیگر هم با هدف بررسی انگیزه‌های شرکت‌کنندگان در اردوی راهیان نور و اولویت‌بندی این انگیزه‌ها نوشته شده است. این مقاله را که «گونه‌شناسی بازدیدکنندگان مناطق جنگی ایران و نقش آن در انتقال فرهنگ پایداری دفاع مقدس» نام دارد، آقای حمید ضرغام بروجنی و خانم مهدیه سهرابی نوشته‌اند. اطلاعات لازم برای گردآوری این مقاله از منابع کتابخانه‌ای، مصاحبه با کارشناسان و پرسش‌نامه تکمیل شده بازدیدکنندگان به دست آمده است. جامعه آماری پژوهش شامل همه ایرانیانی است که از مناطق جنگی بازدید کرده‌اند و به کمک روش نمونه‌گیری گلوله برفی 152 نفر از آنان به منزله نمونه انتخاب و مورد پرسش قرار گرفته‌اند. این مقاله صورت‌بندی دیگری از انگیزه‌های بازدید از مناطق جنگی ارائه می‌دهد. انگیزه‌های شرکت در راهیان نور به ترتیب، انگیزه‌های ملی-مذهبی، انگیزه یادگیری، انگیزه‌های اجتماعی و کنجکاوی و در نهایت سایر انگیزه‌هاست.

مقاله بر این اساس دست به یک گونه‌شناسی از بازدیدکنندگان مناطق جنگی می‌زند که به ترتیب کثرت و بزرگی به این شرح است: 
1- گردشگران زیارتی-یادبودی
 2- گردشگران فرهنگی-میراثی 
3- گردشگران آموزشی 
4- گردشگران کنجکاو
 5- رزمندگان دوران جنگ و خانواده‌های آنان

یکی از پژوهش‌ها به تأثیر اردوی راهیان نور بر نگرش رفتاری شناختی دانشجویان نسبت به مقوله شهادت می‌پردازد. این پژوهش را آقای حمید مسعودی گردآوری کرده است. پژوهشگر تلاش می‌کند با روش مطالعه پانل، به بررسی این موضوع بپردازد که آیا نگرش دانشجویان نسبت به شهادت قبل و بعد از اردوی راهیان نور متفاوت است؟ جامعه آماری، دانشجویان حاضر در اردوی راهیان نور دانشگاه فردوسی مشهد بوده است. در این روش 300 نفر از دانشجویان یک‌بار قبل و یک‌بار بعد از اردو مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که نگرش شناختی و رفتاری دانشجویان نسبت به مقوله شهادت، قبل و بعد از اردو تفاوت معناداری داشته است.

مقالات و پژوهش‌های دیگری در زمینه اردوی راهیان‌نور نوشته شده است که به زحمت از 30 عدد تجاوز می‌کند. مشکل عمده این پژوهش‌ها نگاهی سطحی به پدیده است. در این پژوهش‌ها عمدتاً نگاه تاریخی و تمدنی به پدیده مغفول است  یا از طرفی به بازگو کردن کلیاتی مانند «حفظ یاد و خاطره شهدا» می‌پردازند یا پژوهش کمی درباره این پدیده را تا سطح فراوانی نیاز به دستشویی مناسب پایین می‌آورند. اگر هر کشور دیگری دستاورد عجیب و تکرارشونده‌ای مانند راهیان نور داشت، از دل آن پژوهش‌های جدی درمی‌آورد تا چراغ راه آینده و مدل نظری مواجهه با مسائل گوناگونش باشد، اما این گنجینه ناب هر سال از دست ما می‌رود و بیم آن می‌رود که با پیر شدن نسل جنگ‌دیده نتوان ظرفیت راهیان نور و پژوهش درباره آن را مانند گذشته فعال کرد. 

*صبح نو